शहीद दिवस, वा माघ १६, नेपालमा प्रत्येक वर्ष माघ महिनाको १६ गते मनाइन्छ। यस दिनले ती साहसी व्यक्तिहरूको सर्वोच्च बलिदानलाई सम्झाउँछ जसले प्रजातन्त्र, न्याय र स्वतन्त्रता सुनिश्चित गर्नको लागि निरंकुश व्यवस्थाविरुद्ध संघर्ष गरेका थिए। यो दिन ती राष्ट्रिय नायकहरूको साहस र देशभक्तिको समर्पणलाई सम्झनको रूपमा महत्त्वपूर्ण छ।
शहीद दिवसको इतिहास राणा शासनको विरोध आन्दोलनसँग गहिरो सम्बन्धित छ। राणा वंशले नेपालमा १०४ वर्षसम्म १८४६ देखि १९५१ सम्म जङ्गी शासन चलाएको थियो र यो निरंकुश र शोषणकारी व्यवस्था बनाएको थियो। यसले राजनीतिक शक्तिको एकाधिकार जमायो, विरोधलाई दबायो र नागरिकहरूलाई आधारभूत अधिकार जस्तै अभिव्यक्ति स्वतन्त्रता र शिक्षा माथि प्रतिबन्ध लगायो।
राणा शासनको विरोधको आन्दोलन २० औं शताब्दीको प्रारम्भमा बलियो भएको थियो र धेरै नेपाली देशभक्तहरूले प्रजातन्त्र र सुधारको पक्षमा वकालत गरेका थिए। यिनका निरन्तर क्रियाकलाप र अत्याचारको विरोधमा धेरैले आफ्नो ज्यान गुमाएका थिए। ती साहसी नायकहरू मध्ये चार जनालाई प्रजातन्त्रको संघर्षको प्रतीकको रूपमा चिनिन्छन्: धर्म भक्त मथेमा, शुक्रराज शास्त्री, गंगालाल श्रेष्ठ र दशरथ चन्द।
धर्म भक्त मथेमा एक प्रमुख कार्यकर्ता र शारीरिक स्वास्थ्यप्रेमी थिए जसले युवा पुस्तालाई प्रजातन्त्रको संघर्षमा सामेल हुन प्रेरित गरे। उनी माघ १६, १९४१ मा राणा विरोधी आन्दोलनमा भाग लिएको आरोपमा फाँसी दिइए। शुक्रराज शास्त्री एक प्रसिद्ध विद्वान, दार्शनिक र सामाजिक सुधारक थिए जसले सामाजिक न्याय र प्रजातान्त्रिक अधिकारको पक्षमा वकालत गरे। माघ १०, १९४१ मा उनलाई टेकुमा सार्वजनिक रूपमा फाँसी दिइयो। गंगालाल श्रेष्ठ एक निर्भीक नेता थिए जसको प्रजातन्त्रको पक्षमा अडिग समर्पण थियो। माघ १५, १९४१ मा उनलाई शोभा भगवतीमा गोली हानी हत्या गरियो। दशरथ चन्द एक साहसी पत्रकार र कार्यकर्ता थिए जसले आफ्नो लेखनलाई राणा शासनको विरोधको रूपमा प्रयोग गरे। माघ १६, १९४१ मा शोभा भगवतीमा उनलाई गोली हानी मारे।
शहीद दिवसको देशभर उच्च महत्त्व छ, किनकि यसले ती साहसी व्यक्तिहरूको सम्झना गराउँछ जसले नेपाललाई स्वतन्त्र र प्रजातान्त्रिक बनाउन आफ्नो जीवन अर्पण गरे। उनीहरूको साहस र समर्पणले नयाँ पुस्तालाई प्रजातान्त्रिक मूल्य र मुलुकको प्रगतिको लागि प्रेरणा दिन्छ। यो दिन नागरिक र नेताहरूलाई राम्रो शासन, न्याय र कानूनी शासनको महत्त्वको बारेमा सोच्नको लागि समय हो। यसले देशको स्वतन्त्रताको लागि भएका बलिदानलाई सम्झाउने मात्र होइन, यसको साथमा जिम्मेवारीहरूको पनि याद गराउँछ।
शहीद दिवसलाई देशभर उच्च सम्मान र श्रद्धासाथ मनाइन्छ। विभिन्न कार्यक्रम र गतिविधिहरू आयोजना गरिन्छ जसले शहीदहरूलाई श्रद्धाञ्जलि अर्पण गर्छ। सामान्य आयोजनाहरूमा निम्नलिखित छन्: सार्वजनिक स्थलहरूमा, जस्तै काठमाडौँको शहीद गेटमा, सरकारका अधिकारीहरू, राजनीतिक नेताहरू र नागरिकहरू फूलमाला अर्पण गर्न जम्मा हुन्छन्। सार्वजनिक भवनहरू र घरहरूमा राष्ट्रिय झन्डा फहराइन्छ, जसले सम्मानको प्रतीक हो। सरकारी अधिकारीहरू र नेताहरू शहीदहरूको बलिदान र प्रजातन्त्रको महत्त्वबारे भाषण दिन्छन्। विद्यालय र सांस्कृतिक संघ-संस्थाहरूले गीत, नृत्य र नाटकका प्रदर्शनहरू आयोजना गर्दछन्, जसले शहीदहरूको सम्झनामा समर्पित हुन्छ। विभिन्न अभियानहरू आयोजना गरिन्छ जसले शहीद दिवसको महत्त्व र शहीदहरूको योगदानको बारेमा मानिसहरूलाई, विशेष गरी युवा पुस्तालाई, सचेत बनाउँछन्।
शहीद दिवस केवल शहीदहरूको सम्झना मात्र होइन, तिनीहरूको बलिदानबाट केही महत्त्वपूर्ण पाठहरू पनि सिक्ने अवसर हो। यसले निम्नलिखित महत्त्वपूर्ण पाठहरू सिकाउँछ: शहीदहरूको बलिदानले आज हामीलाई भएका स्वतन्त्रता र अधिकारहरूलाई जोगाउनको महत्त्व सम्झाउँछ। नागरिकहरूलाई प्रजातान्त्रिक मूल्यहरूको पालन गर्न र राष्ट्रिय विकासमा योगदान दिनको लागि प्रेरणा मिल्छ। यो दिनले एकता र देशभक्तिको भावना बढाउँछ, जसले सबैलाई राष्ट्रको प्रगतिको लागि सँगै काम गर्न प्रेरित गर्छ। शहीद दिवसले मानव अधिकारको सम्मान र रक्षा गर्ने आवश्यकता पनि महसुस गराउँछ।
शहीदहरूको उत्तराधिकार अझै नेपालका राजनीतिक र सामाजिक परिप्रेक्ष्यलाई आकार दिन्छ। तिनीहरूको बलिदानले प्रजातान्त्रिक आन्दोलनको आधारशिला राख्यो जसले अन्ततः १९५१ मा राणा शासनको पतन ल्यायो। त्यसपछि, नेपालले धेरै महत्वपूर्ण राजनीतिक परिवर्तनहरू देखेको छ, जसमा संघीय लोकतान्त्रिक गणराज्यको स्थापना पनि समावेश छ। यी उपलब्धिका बाबजुद, केही चुनौतीहरू अझै बाँकी छन्। भ्रष्टाचार, राजनीतिक अस्थिरता र सामाजिक असमानता जस्ता समस्याहरू अझै विद्यमान छन्, जसले शहीदहरूले दिन दिएको बलिदानका आदर्शहरूलाई खतरा पुर्याउँछ। शहीद दिवस यसलाई सम्झाउने एक अवसर हो, जसले यी मुद्दाहरूको समाधान गर्न र प्रजातन्त्र, न्याय र समानताका सिद्धान्तहरूलाई बचाइराख्न महत्त्वपूर्ण छ।
माघ १६, शहीद दिवस, नेपालमा अत्यधिक राष्ट्रिय गर्व र सम्मानको दिन हो। यो दिनले देशको स्वतन्त्रता र प्रगतिको लागि बलिदान गरेका साहसी व्यक्तिहरूलाई सम्झन र सम्मान गर्ने समय हो। जब नेपाल उज्जवल भविष्यतर्फ अघि बढ्दैछ, यी शहीदहरूको उत्तराधिकार मार्गदर्शनको प्रकाशको रूपमा काम गर्दै, प्रजातन्त्र, न्याय र देशभक्तिका मूल्यहरूलाई बचाउनको लागि आगामी पुस्तालाई प्रेरित गर्दछ। हामी सबैले तिनीहरूको उत्तराधिकारलाई अँगालेर एक समान, न्यायपूर्ण र समृद्ध नेपाल बनाउन काम गर्ने प्रतिज्ञा गरौं।
